De wondere wereld van militaire statistieken

[Obusje]

In oorlogstijd worden voor de informatievoorziening van de legerleiding door alle strijdende partijen op een veilige plek ver achter de verschillende frontlijnen talloze gegevens bijgehouden en geinterpreteerd die van belang kunnen zijn voor de bepaling van tactiek en strategie. Dat speelde in 1914-1918 een rol en doet dat heden ten dage nog steeds. Een oorlog wordt vooral gewonnen door goed inlichtingenwerk en in mindere mate door de soldaat aan het front, zo wordt door sommige historici zelfs beweerd.

Aanlevering van gegevens uit eigen gelederen vond in 1914-1918 onder andere plaats door de lokale commandanten op basis van eigen ervaringen.
In de achterhoede werden die gegevens in zware gevechten met typemachines verwerkt tot lijvige rapporten waarvan de legerleiding vervolgens kennis kon nemen. En er lering uit kon trekken en wijzigingen doorvoeren om te trachten zo de eindoverwinning sneller naderbij te brengen.

Bij die gegevens dient niet alleen gedacht te worden aan voor de hand liggende onderwerpen zoals munitieverbruik, personele verliezen en positie en sterkte van de tegenstander, maar ook aan onderwerpen zoals kleding, overige uitrustingsstukken en bevoorrading met levensmiddelen.

Van het laatstgenoemde onderwerp was al eeuwen bekend dat dit grote impact had op de strijdlust van de troepen. Een hongerige of dorstige soldaat is niet bereid zich ten volle in de strijd te geven. De Duitsers hebben er zelfs een spreekwoord voor: “Ohne Mampf kein Kampf” ('Zonder eten geen strijd').
Werd een stagnerende aanvoer gesignaleerd, dan werd dat door alle strijdende partijen met de hoogste prioriteit aangepakt.

Wat de uniformen betrof, werd al kort na het uitbreken van de oorlog aan beide zijden van het front na alarmerende rapporten afgestapt van kleurige en opvallende tunieken, broeken en hoofddeksels. Mooi voor parades maar de dragers ervan werden er in een moderne oorlog eenvoudig te treffen doelwitten door. Na de jaarwisseling 1914-1915 lieten cavalerie eenheden hun paarden tot najaar 1918 bij operationele inzet in de stal. Geen praktisch strijdmiddel in de frontlijn van een loopgravenoorlog met veel machinegeweren en nog meer prikkeldraad.

Op grond van uitgebrachte ervaringsrapporten over de strijd, werden bijvoorbeeld ook de bajonetten in de loop van 1914-1918 korter. Dat bleek handiger in de nauwe loopgraven en de gebruiker had minder kans om er tijdens een stormloop mee in prikkeldraadversperringen te blijven hangen. En de Duitsers schaften gedurende de oorlog de gekartelde rand op hun bajonetten af. Bij man-tot-man gevechten veroorzaakten die zodanig vreselijke verwondingen bij de tegenstander dat deze Duitse krijgsgevangenen op wie zo’n ding werd aangetroffen, subiet omlegden. Bovendien bleken deze wapens in de frontpraktijk van alledag moeizaam en tijdrovend uit het vijandelijke lijf te verwijderen.

Ook werden in de vele rapporten de effecten van een situatie die gewijzigd was, geregistreerd. In de hoop dat de situatie erdoor verbeterd was.
Een enkele keer leidde dat in eerste instantie tot weinig bemoedigende constateringen.

In de loop van 1915 werd door de Geallieerden de metalen helm als beschermingsmiddel ingevoerd. Het Adrian-model aan Franse en Belgische zijde, het Brodie-model aan Britse zijde. Uit Frans onderzoek was eerder naar voren gekomen dat in ruim driekwart van de gevallen kwetsuren aan hoofd en nek oorzaak waren van uitschakeling van een soldaat en slechts in een kwart van de gevallen kwetsuren aan andere delen van het lichaam. De helm was bedoeld om de drager te beschermen tegen scherven en splinters van obussen en andere projectielen. En niet, zoals vaak gedacht wordt, tegen mitrailleur- en/of geweervuur. De Duitsers volgden in 1916 het Geallieerde voorbeeld en voerden een eigen model helm in.

Maar de eerste evaluaties lieten de rapportschrijvers achter het Geallieerde front schrikken. Er werd een stijging van het aantal gekwetsten geconstateerd en géén noemenswaardige daling van het dodental. Toen een rapportschrijver-met-frontervaring zich na nader onderzoek bij de medische diensten met de interpretatie van het cijfermateriaal ging bemoeien, veranderde het beeld. De strijd aan het front was in 1915 min of meer gestabiliseerd doordat slechts een beperkt aantal grote offensieven plaatsvond. Daardoor was het verklaarbare directe dodental verhoudingsgewijze beperkt gebleven, zo was de redenering. En het aantal gekwetsten was gestegen…dankzij de invoering van de helm.
Zonder helm zouden er volgens de medische diensten veel meer doden zijn gevallen. Ook zonder offensieven. De helm had een deel van de gekwetsten gevrijwaard van dodelijke verwondingen. Maar de facto nam het totale aantal slachtoffers elk oorlogsjaar toe. Wel zorgde de invoering van de helm er voor dat er procentueel een verschuiving plaatsvond tussen doden en gekwetsten.

Vervolgonderzoek in latere oorlogsjaren bevestigden de correctheid van deze interpretatie uit de wondere wereld van militaire statistieken.

Lucky soldier.jpg

[marcsken]

Beste Obusje,


Je schrijft dat de bajonetten gedurende de oorlog korter werden. Ik ben nog altijd de mening toegedaan dat deze juist langer werden. Bij de Belgen toch in ieder geval.
Model 1889 van de Belgen is door model 15-16 vervangen en deze was veel langer. Mede door de langere Duitse bajonetten waartegen moest worden opgebokst en geïnspireerd door de Engelse en Franse modellen die beduidend langer waren dan het Belgische 1889-model.

Wel heb je terecht vermeldt dat het moeilijk was in de loopgraven te vechten met zulke lange ondingen. Vandaar dat de pareerhaak aan model 1889 verdween en er bij alle opposanten een vechtmes-loopgravendolk werd ingevoerd. Het Belgische model was zelfs een toonbeeld van efficiëntie en werd trouwens vervaardigd uit de afgedankte model 1889 bajonetten.

Groeten Marc