oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

De geschiedenis van het Belgische leger in de periode 1914-1918.

Moderators: Exjager, piot1940, Bram1940

Plaats reactie
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

Sinds enige tijd ben ik actief in de werkgroep 1914-2014, onderdeel van de heemkring van Kapellen alhier.
Zoals zovele projecten van verschillende verenigingen en heemkringen en dergelijke, is het ook onze bedoeling om "iets" te doen rond de Eerste Wereldoorlog in mijn gemeente.
Nu ben ik bezig met (onder andere) de hoofdstukken gesneuvelden (volledig), oud-strijders, gelijkgestelden (met oud-strijders, dus de "spionnen" bvb), burgerslachtoffers, weggevoerden, politiek gevangenen,...
Over de gesneuvelden is enige jaren geleden al eens een boek verschenen, waarin het monument beschreven werd (van de Mechelse beeldhouwer Blickx); verscheidene namen horen er niet op thuis, andere staan er niet op, enfin dat gedeelte is zo goed als af, hier en daar ontbreekt nog een prentje bij wijze van spreken.


Voor wat betreft de oud-strijders ben ik uit gegaan van de volgende bronnen:
- een document uit de documentatie van de heemkring, betreft een bericht van de NSB afdeling "cappellen" uit 1936, met een lijst van mannen die op een bepaalde datum het Vuurkruis zullen ontvangen, plus een lijst van zij die de Medaille van de Vrijwilliger Strijder zullen ontvangen.
Dat was een eerste stap. Allicht is daarmee de lijst niet volledig.

- de guldenboeken; volledig uitgepluisd. Er staan er een hele riedel in waarvan de naam der gemeente niet vermeld is; indien er daar nog tussen zitten van Kapellen (of Hoogboom, toen nog bij Ekeren maar we rekenen ze er bij) dan gaan we die nooit vinden...

- wat de agenten der inlichtingendiensten betreft: in 1989 is er in de periodiek van de heemkring een artikel verschenen, een interview eigenlijk, met - vooral - dochters van "spionnen". Die gingen dan ten eerste voort op hun geheugen en ten tweede op "van horen zeggen". De namen die daarin vernoemd zijn, heb ik gecrossrefereerd (?) met een lijst van personen die de British War Medal en/of een Mention in Despatches of de Medal of the British Empire gingen krijgen.
Ik moet zeggen, die dochters zaten er niet ver naast.
Daarmee heb ik dus nog enkele namen kunnen toevoegen aan zowel oud-strijders als de spionnen (die ik dus bij de gelijkgestelde burgers reken).

- burgerslachtoffers; één persoon is uitermate interessant. Georges Spelier, na de oorlog nog een straat naar genoemd. Is bezweken in de gevangenis van Vilvoorde. Hoofd van een inlichtingennetwerk, had blijkbaar zijn eigen nummer van netwerk (door de Britten georganiseerd?): M4009. De enige die zijn activiteiten met zijn leven bekocht heeft. Was douanier, zijn drie zonen zijn om deze reden allemaal ergens anders geboren :ugeek: , de oudste is militair gebleven en was in 1932 nog steeds kapt-cdt, toen bij het Groot Legerpark te Antwerpen, de middelste is adjudant geworden, de jongste was 16 toen hij in 1914 sneuvelde. Zijn echtgenote was "spionne". Nog uit te zoeken dus.
In de parochieregisters schreef onze pastoor Vandenhoudt naast de "verplichte" gegevens ook bvb dat die of die "aan den draad is blijven hangen" (de draadversperring aan de grens te Putte): "obiit accidentaliter, dum limites patriae vellet transgidere" en dan tussen haakjes voor de zekerheid "electrocuté". Dit zijn leuke vondsten. Net zoals het op het eind van het jaar 1915 hij een kanon tekende dat een luchtballon waarop "vrede" aan flarden schiet. Of hij in zijn dagboek noteerde dat hij zelf tabak gaat kweken in zijn hof, "met die prijzen tegenwoordig".


Ik kan er ongetwijfeld van uit gaan, dat die lijst van de NSB niet de enige was. Heden ten dage bestaat er geen afdeling meer in Kapellen.
Mag ik er van uit gaan dat ze nationaal (of regionaal?) nog enig archief bezitten waar mogelijk nog lijsten in zitten?
Heb een aankondiging in postkaartformaat gevonden van de VOS uit 1926, afdeling Kapellen, voor hun vlaginhuldiging. Die hebben dus mogelijk ook ledenlijsten?
Tenslotte was iemand die lid was van de VOS geen lid van de NSB...

Voor wat betreft de weggevoerden; echt volledig is kan men nooit zijn maar men kan er maar naar streven. Daarom bedenk ik mij, om de Koninklijke Besluiten met verleningen van het Kruis van Weggevoerde door te nemen. Tenslotte ging het om een statuut (met het ereteken als zichtbaar deel) dus eenieder die dat statuut aangevraagd heeft, is in mijn ogen weg gevoerd.
Hetzelfde met de politiek gevangenen.
Hetzelfde met de personen die actief waren in het Nationaal Comité.
De data van deze KB's zijn me bekend, het is dus "slechts" nog kwestie van naar een bib te gaan waar men Staatsbladen heeft staan en ze door te nemen.
Aangezien mij de namen niet bekend zijn, kan ik enkel terug vallen op de woonplaats, dus fingers crossed dat die mee vermeld is.

De lijst met oud-strijders is ondertussen een 170-tal namen lang. Ik probeer zo volledig mogelijk te zijn: buiten geboorte- en sterfdatum, ook de naam van de echtgenote, de eenheid, stamnummer, klas, graad,... de eretekens en de vermeldingen.

Een aantal gegevens heb ik reeds via het klassement van de bidprentjes en overlijdensbrieven (documentatie heemkring) gevonden, of in de parochieregisters. bij deze bronnen gaat het dan vooral om data; wat de eretekens betreft vermeld op bidprentje of brief, dat moet men soms toch wel met een korrel zout nemen, niet? ;)

Een aantal namen heb ik reeds genoteerd om er het dossier van op te vragen. Soms valt ineens een naam op die me wel intrigeert (enorm subjectief, ik weet het), of die ene die de Servische medaille voor moed en een andere die de Servische medaille voor IJverige Dienst gekregen heeft. Ik weet ook wel dat het met dit soort eretekens (net zoals het Franse of Italiaanse oorlogskruis) een "uitwisseling" was tussen de geallieerden, maar het heeft toch iets.
Hierbij uiteraard niet vergetend te mannen die geïnterneerd zijn geweest, wat weer een verhaal apart is natuurlijk.


- Ik heb een "tableau d'honneur" uit 1915 van een artillerieregiment, daar staan ook namen in vermeld (evenwel geen van bij ons).... maar ik heb er maar één...
- Het boek "onze helden" is me bekend ;)
Wie kan me zeggen welke bronnen ik nog kan aanspreken?

alvast dank voor al uw deskundige antwoorden!
marc
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

Absoluut Niko! Bedankt voor je tips ;)

marc
Gebruikersavatar
jef
Sponsor 2022-2023
Berichten: 787
Lid geworden op: 29 mei 2011 13:11

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door jef »

Dag Marc,
Wat bedoel je met parochieregisters..... het Liber Memorialis? In ieder geval hebben parochies na WOI enkele vragen ( een zevental, denk ik)moeten beantwoorden van het bisdom. Ofwel vind je dit in de archieven van het bisdom, met een beetje geluk ligt er nog een copie in Uw parochie.
Hier in mijn parochie in W. VL. heeft de toenmalige pastoor alle namen genoteerd van alle opgeroepenen, vrijwilligers. Misschien vind je daar nieuwe namen of een bevestiging van de namen die je reeds vond. Ik heb hier in Z W-Vl reeds veel Liber Memorialis geraadpleegd en er is soms heel veel terug te vinden. Het hing af of de pastoor graag schreef of niet....
good luck met je project,
Jef
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

Bedankt Jef.

Wat ik bedoel met de registers: in geboorte- en overlijdensregister heb ik data gehaald, in die laatste nog extra de naam van de echtgenote, voor zover er geen bidprentje of brief voorhanden is en voor zover de man in onze gemeente geboren of overleden is natuurlijk. Want men kan er wel gedomicileerd zijn maar ergens anders komen te overlijden...

Weet niet of het om dezelfde informatie gaat, maar enige jaren geleden zijn de verslagen van de dekenaten verschenen in boekvorm. Voor wat Kapellen betreft stond er niet veel bruikbaars in voor mij, andere gemeenten hebben meer geluk heb ik al gelezen daar in.
We hebben in onze documentatie wel het dagboek van pastoor Vandenhoudt maar lijsten met namen worden van bvb opgeroepenen worden daar niet in vermeld, hoogstens dat er opgeroepen werd. Er staat dan bvb wel weer in dat er gijzelaars werden genomen door de bezetter voor één of ander incident, de burgemeester meldt zich alvast vrijwillig aan en zo. En de prijs van zijn tabak hé.

Morgen nog eens wat zoeken in de documentatie ;)
marc
jef schreef:Dag Marc,
Wat bedoel je met parochieregisters..... het Liber Memorialis? In ieder geval hebben parochies na WOI enkele vragen ( een zevental, denk ik)moeten beantwoorden van het bisdom. Ofwel vind je dit in de archieven van het bisdom, met een beetje geluk ligt er nog een copie in Uw parochie.
Hier in mijn parochie in W. VL. heeft de toenmalige pastoor alle namen genoteerd van alle opgeroepenen, vrijwilligers. Misschien vind je daar nieuwe namen of een bevestiging van de namen die je reeds vond. Ik heb hier in Z W-Vl reeds veel Liber Memorialis geraadpleegd en er is soms heel veel terug te vinden. Het hing af of de pastoor graag schreef of niet....
good luck met je project,
Jef
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

jef schreef:Dag Marc,
Wat bedoel je met parochieregisters..... het Liber Memorialis? In ieder geval hebben parochies na WOI enkele vragen ( een zevental, denk ik)moeten beantwoorden van het bisdom. Ofwel vind je dit in de archieven van het bisdom, met een beetje geluk ligt er nog een copie in Uw parochie.
Hier in mijn parochie in W. VL. heeft de toenmalige pastoor alle namen genoteerd van alle opgeroepenen, vrijwilligers. Misschien vind je daar nieuwe namen of een bevestiging van de namen die je reeds vond. Ik heb hier in Z W-Vl reeds veel Liber Memorialis geraadpleegd en er is soms heel veel terug te vinden. Het hing af of de pastoor graag schreef of niet....
good luck met je project,
Jef
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

Ondertussen in het documentatiecentrum van de heemkring het archief van de NSB terug gevonden :o
enige spijtige is (ben ik dan echt niet rap content??) dat het begint in 1928, dus de eerste ledenlijsten bvb zitten er niet in.
de afdeling van Kapellen is opgericht in 1919 dus ze waren er wel degelijk. Enfin ik kan nog wel even voort natuurlijk.

Nu zitten daar enige inlichtingsbladen in, van, in dit geval, geïnterneerden. Naam, geboortedatum, graad, stamnummer, eenheid, de "gewoonlijke" informatie, maar ook datum van gevangenneming: in de meeste gevallen tot nu toe 10 oktober te Klinge (in NL dus, net over de grens met De Klinge). Geïnterneerd de 12de in Zeist of Harderwijk.
één is niet geïnterneerd geweest.
één is gevangen genomen op 24 augustus te Bioul bij Namen, heeft in het kamp van Soltau gezeten.
het dorp "Bailloul", daar zal waarschijnlijk wel hetzelfde mee bedoeld worden...

Het inlichtingsblad heeft ook een voorlaatste vraag: "aan welke dienst werd u bij uwen terugkomst in België gehecht?"
daar kom ik eenheden tegen zoals:
- Compagnie des Travailleurs
- Centre de Receuil Anvers > wat is dit?
- Auxiliaires du Génie
- Compagnie des Subsistants de la Base Anvers > wat is dit?
- PFA Corps de Fortresse 2e Batterie
- Centre de Triage (des) Militaires > wat is dit?
- A.I.C. > heb deze afkorting (nog) niet terug gevonden
- Vervoerskorps 1ste C.M.I. > heb deze afkorting (nog) niet terug gevonden
- T.A.G. > heb deze afkorting (nog) niet gevonden. tweemaal komt ze voor als T.A.G. 2de Jagers te Voet, één keer bij een "Sergeant Technicien" als T.A.G. Groot Hoofd Kwartier, 2de Sectie, Direction du Génie à Calais, één keer 8ste Linieregiment, 45ste (!!) compagnie T.A.G.
- 25ste Reservebatterij
- 1ste Kustbatterij, Fort Berendrecht

heel soms staat er de omstandigheid bij van hun gevangenneming: "ingesloten door den vijand", of meestal "in den aftocht". Eén keer "eervol met de wapens in de hand krijgsgevangen genomen". Een enkele lag in het militair hospitaal van Antwerpen toen het in de handen van de vijand viel... of nog erger :P :"gevangen genomen met zijn luitenant".

bij iemands eenheid staat "1ste Carabiniers, Annex Flottend Calais". Enig idee wat dat laatste betekent??
wie kan helpen met de afkortingen?
enorm bedankt alvast.

Er verder zit er in "Gelijkvormig afschrift van de Vuurkaart", ook interessant, en documenten "Frontstreep aan Krijgsgevangenen en aan zekere geïnterneerden in Nederland".
Komende maandag doos 2 eens doornemen :ugeek:

marc
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

bedankt Vestingjager, er zitten inderdaad een hoop oude mannen tussen. De oudste die ik tot nu toe gevonden heb is geboren in 1870. Zat bij het 2de Vervoerkorps, voor de rest geen eenheden gevonden. Maar best mogelijk dat ie beroeps was, moet nog eens vergelijken met andere inlichtingsbladen; bij de meesten staat "oud-militair, bij hem en enkele anderen staat "militair".
zo te zien waren er dus best wel wat compagnieën van die travailleurs. Lijkt me dus best een interessant boek.
bedankt voor de tip!

marc
Vestingjager schreef:TAG = Troupes Auxilliaires du Genie

Zoals ik het lees nogal veel vestingtroepen, vermits de vestingtroepen aan de IJzer werden ontbonden, en het veelal de oudere klassen waren, werden de meesten onder hen ondergebracht in deze ondersteunende eenheden.

De 45e compagnie de travailleurs hing af van de 3e groepering olv majoor Delva, hoofdkwartier was te Boeschepe en de groepering was toegewezen aan het Britse Leger. de 45e compagnie lag samen met de 40e compagnie te Reningelst.

Als je meer van deze eenheden wilt weten, kun je het best het boek van WFA België ('ten oorlog met schop en houweel') aanschaffen.
Gebruikersavatar
marcbrans
Moderator
Berichten: 608
Lid geworden op: 29 mei 2011 14:28

Re: oud-strijders, "gelijkgestelden",... uit Kapellen

Bericht door marcbrans »

Weeral enige weken verder en toch nog enkele boeiende dingen gevonden.

een vijfdeklas van een plaatstelijke school heeft de taak op zich genomen om de burgerslachtoffers "onder handen" te nemen. ik vermoed dat alle middelbare scholen de vraag wel zullen gekregen hebben. En wordt de "dodenlijst" van burgers ook wat completer natuurlijk als een heleboel handen en koppen een stukje van het werk doen...

Hoe dan ook. heb een onvolledige lijst met gedeporteerden gevonden. Deze lijst is opgesteld onder hoofding van het Parket van Antwerpen, gemeente Kapellen (allicht).
buiten de naam, voornamen en leeftijd (hoewel enkel het geboortejaar vermeld wordt), is er ook een kolom waar de "plaats van verzameling" vermeld staat met "indication du nom, grade ou fonction des officiers qui ont procédé aux opérations". Wat deze laatste betreft, gaat het altijd om Hauptmann Richter en werd er altijd verzameld in het gemeentehuis.
Verder de datum van deportatie (gewoonlijk 27 november 1916) en de datum van terugkomst in de gemeente (ergens in 1917). Laatste kolom is al even interessant: het kamp waar de gedeporteerde naartoe ging.
Het gaat dan om Wittenberg (de meeste), Soltau (slechts één), Menschede en Ober-Beuna. Deze laatste plaatsnaam, daar heb ik wel ff achter gezocht. Blijkt (nu) "gewoon" Beuna te heten, niks geen Ober of dergelijke.
De lijst is volgens mij na de oorlog opgesteld geweest, want de laatste vier mannen op de lijst zijn gestorven, ene in Wittenberg, de anderen niet lang na thuiskomst. Ze staan op één na op het monument der gesneuvelden vermeld, dus ongetwijfeld is hun overlijden het gevolg van hun deportatie.
Dat kan ik niet terugvinden natuurlijk. Een eventueel bidprentje zegt niet altijd alles...

Nu weet ik wel dat die ene die in het kamp van Wittenberg overleden is, niet hier herbegraven is.
Had dus nog wel graag gezocht naar de kampbegraafplaatsen van toen.
Er is een boek uit 1916 (in mijn bezit), "Les camps des prisonniers de guerre dans la région du IVe Corps d'Armée en Allemagne", samengesteld door Lt. Risse (R), in het Frans, opgesteld in opdracht van het Stellvertretendes Generalkommando IV. Korps, waarin prachtige monumenten te zien zijn die zulke kampbegraafplaatsen sieren (hebben gesierd?).
De bijschriften bij de foto's zijn trouwens in het Frans, Duits en Russisch.

Het dossier uit de "Archives des Services Patriotiques" aangaande spionagenetwerk M4009 Spelier is uiterst interessant; 18 agenten, volledige fiches, kaartje van België met het netwerk (van het spoorwegknooppunt Halle tot aan Putte met de grens van Nederland), verslagen van de agenten na de oorlog opgetekend door de dienst "Archives des Services Patriotiques", foto's van hoe een agent verschillende gedaanten aangenomen heeft a.d.h.v. vermommingen, snor hier, pruik daar, bril, enzovoort...
Eén agente, wiens echtgenoot in 1914 geïnterneerd werd in NL, is op tijd gestopt met de dienst en is haar man gaan vervoegen, waardoor ze dus de rest van de oorlog in NL verbleef. Ze had de dienst aan haar zuster overgegeven en enkele maanden later wordt het netwerk opgerold door verklikking. Alle doodstraffen werden omgezet in levenslange dwangarbeid, evenwel is het diensthoofd van het netwerk een kleine maand voor de Wapenstilstand overleden in de gevangenis van Vilvoorde.
Het is een zeer vette kluif om dat allemaal te vertalen en in één enkel hoofdstuk te gieten. Maar de winter blijkt nog lang te zijn en dus kunnen we het vet goed gebruiken :-)

marc
Plaats reactie

Terug naar “De Eerste Wereldoorlog - la Première Guerre Mondiale”