De dood van soldaat Ancia

[Obusje]

Op 11 mei 1940 om circa 10h50 kwam bij een explosie in het fort van Eben-Emael de soldaat Ancia om het leven. Voor Koning en Vaderland gevallen bij het uitvoeren van een gevaarlijke opdracht waarvoor hij zich als vrijwilliger had gemeld. Hij stierf bij een poging tot het opblazen van de galerij die het fort ondergronds verbindt met het zich buiten de perimeter van het fortmassief bevindende blok 01. Een werk bewapend met machinegeweren, antitank-
geschut en met een waarnemingskoepel voor observaties op grote afstand met codenaam Eben 1. Het werk torent heden ten dage vanaf kanaalniveau gezien zichtbaar uit boven het kanaal en de sluis van Ternaaien. In 1940 had het Albertkanaal ter plaatse nog niet zijn huidige breedte en was het theoretische schootsveld van het blok beperkter en de zichtbaarheid van het werk vanaf kanaalniveau minder groot.

Mijn gedachten dwaalden deze week als Eben-Emael-vorser onwillekeurig naar Ancia af toen ik in de media berichten las over ongelukken met vuurwerk in mijn geboorteland. Telkenjare rondom de jaarwisseling vliegen daarbij tal van ledematen van tal van onvoorzichtige onnozelaars in het rond. En laten soms mensen daarbij zinloos het veelal jonge leven. En brengen omstanders in nodeloos gevaar.
Aan jezelf opblazen voorafgaand, tijdens of na een jaarwisseling en anderen onnodig in gevaar brengen is evenwel niets heldhaftigs. Wat anders wordt het in mijn belevingswereld als je, zoals de soldaat Ancia deed, bewust een risico neemt om een door de fortleiding belangrijk geachte militaire opdracht uit te voeren waarvoor je niet bent opgeleid maar waarvoor door omstandigheden geen andere vrijwilliger gevonden kan worden.

Soldaat Ferdinand Jean Gérard Ancia, stamnummer 290-5195, werd geboren in Luik-stad op 11 juli 1918. In het civiele leven was hij werkzaam als electriciën. Op 31 januari 1938 werd hij opgeroepen als milicien bij het Vestingregiment Luik en ingedeeld bij het garnizoen van fort Eben-Emael. Daar vervulde hij de functie van telefonist. Na afloop van zijn dienstplicht bleef hij conform bevel in actieve dienst. Een maatregel waartoe de overheid aanvang 1939 had besloten als gevolg van de toegenomen spanningen in Europa. Ancia was niet het type van de geboren soldaat. Zijn militaire carrière verliep met ups en downs. In de mobilisatietijd bevorderd tot korporaal, werd hij korte tijd later weer gedegradeerd tot soldaat.

In de vroege ochtend van 11 mei 1940, minder dan 24 uur na het begin van de Duitse aanval op het fort, werd het duidelijk dat het lot van Eben-Emael bezegeld was. Opdracht werd gegeven om de nog intacte verdedigingsmiddelen te saboteren. En majoor Jottrand, de fortcommandant, zocht een vrijwilliger om met springstof de galerij naar blok 01 op te blazen. Het moreel van het fortgarnizoen was door de onverhoedse en voor de verdedigers verliesrijke Duitse aanval zwaar aangetast. Soldaten met ervaring met en kennis van explosieven waren schaars, deels al elders voor vergelijkbare vernietigingsopdrachten in het fort ingeschakeld en op dit cruciale moment blijkbaar voor deze taak niet te vinden. Jottrand deed een oproep voor een vrijwilliger om zich te melden. De soldaat Ancia meldde zich. Zonder ervaring met springstoffen en zonder ervaring met ontstekingsmiddelen. Een summiere uitleg over gebruik ervan door een nerveuze officier moest volstaan. Volgens naoorlogse verhalen van zijn wapenbroeders die de strijd overleefden, meldde hij zich vrijwillig voor deze opdracht om gehuwde collega’s te vrijwaren van risico. Ancia zelf was vrijgezel. En, volgens sommigen meldde hij zich ook om de smet van zijn eerdere degradatie uit te wissen.

De nodig geachte hoeveelheid springstof werd vanuit de ondergrondse kazerne naar de galerij richting blok 01 gebracht. Ancia bracht de lading aan op een 25-tal meters afstand van de sas-met-pantserdeur die toegang gaf tot blok 01. Bouwkundige voorzieningen voor het aanbrengen van springstof in de vorm van een speciale nis in de zijwand van de galerij, waren er wel maar niet op de plek waar hij de lading plaatste. Niemand had hem daarop gewezen. De ontsteking van de springlading werd handmatig door Ancia in werking gezet waarna hij dekking zocht in een zijgang. In de de galerij-met-trap die naar het werk Kanaal Zuid leidde.

Maar Ancia maakte, waarschijnlijk door onwetendheid dan wel tijdgebrek, een fatale misrekening. Toen de springlading detoneerde bevond hij zich veel te dicht bij het springpunt. Door de enorme luchtdruk die de explosie in de nauwe gangen teweeg bracht, werd hij op slag gedood. Zijn gehavende lichaam werd na de capitulatie van het fort door Duitse militairen gevonden op de trap naar het werk Mi Zuid.
De galerij naar blok 01 raakte door de explosie wel zwaar, maar niet onherstelbaar beschadigd. De Duitsers zouden evenwel niet meer pogen, zoals oorspronkelijk gevreesd, om via het werk 01 in het gangenstelsel van het fort te komen. Het fort had inmiddels gecapituleerd. De strijd was gestreden.

Soldaat Ancia kreeg een tijdelijk veldgraf bij de hoofdingang van het fort en vond zijn definitieve laatste rustplaats in juni 1940 op begraafplaats Sinte Walburge in zijn geboortestad Luik. Op zijn graf prijkt een inmiddels door vele jaren weer en wind aangetaste foto van hem in uniform. Eigenlijk te slecht van kwaliteit voor publicatie maar een andere, betere foto heb ik niet. Daarom plaats ik deze foto hier toch.
Uit eerbetoon aan Ferdinand Ancia.

Ancia.JPG

[Obusje]

...door Duitse militairen gevonden op de trap naar het werk Mi Zuid.

Correctie: Mi Zuid moet Kanaal Zuid zijn

[wolf]

bedankt voor dit heldhaftige verhaal, Obusje.

[canadian2nd]

Obusje ... je blijft mij verbazen met je geweldige verhalen ....

ga zo door aub ...

Zo blijft dit forum verder leven ...

Voorspoedig nieuwejaar daar in Frankrijk !

groeten. Jan (uit Bachten de Kupe)

[Exjager]

Mooi verhaal alweer!

[Bram1940]

Dag Obusje,

Bedankt om dit verhaal uit de vergetelheid te houden.

Ferdinand Ancia werd op 11 juni 1940 herbegraven op de Luikse gemeentelijke begraafplaats Sainte-Walburge onder graftombe 1965. Ik neem aan dat dit graf nog steeds bestaat.

Groeten,
Bram

[Obusje]

Dag Bram,

Het graf van Ferdinand Ancia is een militair graf. Zie onderstaande foto uit 2007.
Ik ga er dan ook van uit dat het graf niet geruimd is en ook niet geruimd zal worden.

Graf Ancia.JPG

[marcsken]

Zulke verhalen spreken echt tot de verbeelding. Als ik het goed lees was zijn dood dan toch nutteloos, fort was al gecapituleerd.
Doet niks af aan de heldhaftigheid van deze man, wat ging er door hem heen tijdens deze opdracht?
Wat heeft hij en zijn medesoldaten meegemaakt alvorens het zover was?

Bedankt voor te delen Obusje.

Aan allen een Fantastisch 2024 gewenst.


Marc

[Spitfire]

Bedankt om dit verhaal te delen,

Daar worden we altijd even stil van
Ik ben ook al enkele keren in het fort geweest en het moet daar volgens mij zeer beangstigend geweest zijn tijdens de aanval.

Grtz.

Luc

[Obusje]

Dank voor de reacties op mijn post over de omstandigheden die geleid hebben tot de dood van soldaat Ferdinand Ancia. Het trieste
onderwerp van de post ten spijt, verheugt het mij te constateren dat de gebeurtenissen meer dan tachtig jaar na dato nog actueel zijn
en als intrigerend worden ervaren. Aanvullend onderstaand nog enkele overpeinzingen mijnerzijds over het dossier.

In navolging van gewaardeerd medeforumlid Marcsken ben ook ik van mening dat de actie van Ancia heldhaftig te noemen is. Volkomen terecht is deze soldaat na de oorlog postuum gedecoreerd met het Oorlogskruis met palm, het kruis van Ridder in de Orde van Leopold II, de Herinneringsmedaille 40-45 en wordt zijn naam tevens geciteerd in de dagorder van het leger nummer 2029 van 26 maart 1946. Met al deze honneurs werd hij niet weerom levend, maar blijft wel de herinnering aan zijn daden voor toekomstige generaties bewaard. Met voorbeeldfunctie. Verhoudingsgewijze was het slechts weinigen gegeven om al deze lofuitingen te ontvangen.

Het vraagstuk of de dood van Ancia wellicht als zinloos of nutteloos beschouwd kan worden, is wat mij betreft geheel niet aan de orde. Voorop wil ik stellen de dood van een militair op het slagveld of tijdens een vredesmissie nooit te beschouwen als een zinloos sterfgeval. Noch in geval van overwinning noch in geval van nederlaag noch in geval van het geval van succes of falen van een missie. Voorafgaand aan operationele inzet weet immers niemand hoe de afloop zal zijn. En achteraf is oordeelsvorming gemakkelijk. Soms wellicht te gemakkelijk. Naar aanleiding daarvan heeft een Japanse krijgsheer In lang vervlogen dagen eens geschreven:

‘Een nederlaag en de dood is soms het lot van een soldaat. Dat is niets om beschaamd over te zijn. Belangrijk is enkel of zij hun plicht gedaan hebben’

Beoordeling van het dossier Ancia met de hedendaagse bril op en het verloop c.q. de afloop van de Duitse aanval op het fort kennende, lijkt wellicht eenvoudig. Maar schijn bedriegt. Het dossier is inhoudelijk complex en kent vele aspecten. En moet mijns inziens bekeken worden in het brede kader van alle gebeurtenissen die zich sedert het begin van de Duitse aanval in de vroege ochtend van 10 mei 1940 hebben afgespeeld. En wat daaraan vooraf is gegaan.

De 10de mei 1940 was voor het fortgarnizoen desastreus verlopen. In de ochtenduren van 11 mei dreigde de situatie te ontaarden in chaos. Van de in de mobilisatietijd bij het garnizoen al onpopulaire fortcommandant majoor Jottrand en een aantal van zijn officieren ging weinig effectieve leiding uit.
In een separate post kom ik hierop binnenkort terug.
In het fort waren met grote regelmaat explosies te horen. In veel galerijen en lokalen werd het zicht belemmerd door uitgevallen verlichting en verstikkende rook. Wie het ding bij zich had, droeg zijn gasmasker. De infirmerie lag vol met kermende gewonden en in veel van de werken waren doden gevallen. De meesten zwaar verminkt. De aanblik daarvan werkte demotiverend en verlammend op hen die daarmee geconfronteerd werden.
Tergende onzekerheid bestond bij officieren of de Duitsers na hun mislukte poging om via het werk Maastricht 1 het fort binnen te dringen een nieuwe poging elders zouden wagen. Een van de werken waarbij dat risico reeël was, was werk 01. Het lag enkele honderden meters buiten het eigenlijke fortterrein en werd al sinds de ochtend van 10 mei door de Luftwaffe zwaar gebombardeerd. Waarnemers in observatiekoepel Eben 1 maakten melding van geweervuur in de nabijheid. Men leidde er uit af dat een directe aanval op werk 01 aanstaande was.
Het werk 01 beschikte over een kleine nooduitgang, ook wel eens onterecht in sommige literatuur als reserve-infanterieuitgang aangeduid. Deze uitgang zou, na vernieling van de pantserdeur, door de Duitse aanvallers als ingang benut kunnen worden. Over eigen infanterie om via deze uitgang een tegenaanval uit te voeren op de Duitsers op het fortmassief, beschikte het garnizoen niet. Dat bestond voornamelijk uit artilleristen die daarvoor noch opgeleid waren noch over adequate bewapening beschikten. Een heilloze uitvalpoging vanuit werk 2 waar zich de echte infanterieuitgang bevond, was op grond van genoemde redenen al zonder resultaat gebleven. Hierdoor ontstond, kort voordat een capitulatie van het fort aan de orde kwam, het plan om de galerij naar werk 01 op te blazen. En Ancia meldde zich, te midden van de hiervoor beschreven hectiek en onzekerheid, als vrijwilliger om de vernieling uit te voeren. Dat verdient bewondering.

Na de Tweede Wereldoorlog is het garnizoen van Eben-Emael door collega-oudstrijders van andere Luikse forten langjarig afgeschilderd als het
'garnison des lâches' (garnizoen der lafhartigen) dat de plicht in 1940 verzaakt zou hebben. Op reunies van garnizoenen van andere forten die al vanaf 1946 periodiek in het Luikse georganiseerd werden, waren de anciens van Eben-Emael tot ver in de jaren zeventig van de vorige eeuw niet welkom. Maar deze kort-door-de-bocht-opinie van Ancia’s tijdgenoten doet geen recht aan de werkelijkheid. Slechte soldaten bestaan mijns inziens niet. Wel slechte oversten.
Een der hoofdoorzaken van de tragiek van fort Eben-Emael dient naar mijn mening gezocht te worden bij falend leiderschap door een deel van het officierskorps. Met de majoor Jottrand in droeve aanvoering voorop.

[Bram1940]

Dag Obusje,

We bekijken historische feiten inderdaad te vaak met een hedendaagse bril. Toen in begin jaren 1990 oudgedienden interviewde van het 34A (klas 1940), kwam meermaals naar boven hoe anders potentieel gevaarlijke situaties werden ingeschat. Miliciens (jongens van +/- 20 jaar oud) werden op 11 mei 1940 opgedragen om te gaan helpen met het transporteren van artilleriemunitie vanuit het depot Meerdaal naar het goederenstation van Leuven. Dat gebeurde met een goederentram. Bij luchtalarm gingen de miliciens schuilen onder de tramstellen, nota bene volgeladen met explosieven.

Ik interviewde een tachtiger in het Antwerpse die in Leuven zijn legerdienst gedaan had met de klas 1940 en op 14 mei 1940 doorgestuurd werd naar de streek van Limoux in het Departement de l'Aude. Die man was nog niet verder geraakt dan de eigen kerktoren en moest zich nu wekenlang sterk houden op honderden kilometers van vader en moeder, onwetend over het lot van zijn familie. Hij wist in het algemeen van niets. Niemand bracht hem ook maar van welke actie of nieuwsfeit ook op de hoogte. Hij kreeg tijdens ons gesprek zelfs nog de tranen in de ogen omdat hij toen dacht dat het zijn fout was dat de oorlog uitgebroken was.

De wereld (en de kennisoverdracht) zag er toen geheel anders uit dan nu.

Groeten,
Bram

[Bram1940]

Ben wel benieuwd naar je analyse over de fortcommandant.

Groeten,
Bram

[koen]

Een zeer mooi, ontroerend eerbetoon.
Bedankt Obusje